ใกล้ตัวกว่าที่คิด ผลไม้อะไรที่มี Bergapten สูง

Fiona
8 ต.ค. 25
17:13
14 views

ผลไม้อะไรที่มี Bergapten สูง อาจฟังดูเป็นคำถามที่ไม่คุ้นหูนักสำหรับคนทั่วไป เพราะเบอร์กัปเทนไม่ใช่สารอาหารจำเป็น หรือวิตามิน ที่มักถูกกล่าวถึงในชีวิตประจำวัน แต่เป็นสารธรรมชาติ ที่พืชบางชนิดสร้างขึ้น สารชนิดนี้มีความสัมพันธ์กับแสงแดด ในบทความนี้ จะพามาทำความเข้าใจเคมีธรรมชาติ ที่ซ่อนอยู่ในผลไม้ที่เรากินกันอยู่ทุกวัน

เบอร์กัปเทนคืออะไร?
เบอร์กัปเทนอันตรายอย่างไร?
ผลไม้ที่มีเบอร์กัปเทนสูง

สารธรรมชาติ เบอร์กัปเทน คืออะไร?

เบอร์กัปเทนคือสารธรรมชาติในกลุ่ม furanocoumarins สารประกอบอินทรีย์ ที่พืชบางชนิดสร้างขึ้น เพื่อป้องกันตัวจากแมลง เชื้อรา มีโครงสร้างพื้นฐานมาจาก coumarin ซึ่งเป็นสารหอมตามธรรมชาติ แต่มีการเชื่อมต่อ furan ring เพิ่มเข้าไป ลักษณะนี้ทำให้มีปฏิกิริยาไวต่อแสง เมื่อโดนรังสี UV จะเกิดการจับกับดีเอ็นเอ หรือโปรตีนของเซลล์ได้

ประวัติ เบอร์กัปเทนการค้นพบครั้งแรก

เบอร์กัปเทนหรือที่รู้จักในชื่อ 5-methoxypsoralen เป็นสารในกลุ่มฟูราโนคูมาริน ที่นักเคมีค้นพบจากพืชตระกูลส้ม และพืชสมุนไพรบางชนิด ตั้งแต่ช่วงต้นคริสต์ศตวรรษที่ 19 โดยเริ่มมีการสกัดสาร ที่มีลักษณะคล้ายกัน จากผลไม้และสมุนไพร ที่ใช้รักษาโรคผิวหนังในยุโรป และตะวันออกกลาง เช่นพืชตระกูล Ammi และ Citrus

ต่อมาในปี ค.ศ. 1830 นักเคมีชาวเยอรมัน เริ่มแยกสารประกอบ ที่มีคุณสมบัติไวต่อแสงจากผล Citrus bergamia ได้สำเร็จ และจึงตั้งชื่อว่า Bergapten หลังจากนั้นปลายศตวรรษที่ 19 ถึงต้นศตวรรษที่ 20 มีการศึกษาคุณสมบัติความสัมพันธ์ กับแสงอัลตราไวโอเลต ซึ่งทำให้เกิดปฏิกิริยากับดีเอ็นเอ และเซลล์ผิว

ในช่วงปี 1940–1950 มีการศึกษาฟูราโนคูมารินในด้านเภสัชวิทยาและผิวหนัง จนนำไปสู่การพัฒนาแนวคิดการรักษาแบบ Photochemotherapy ต่อมาในช่วง ทศวรรษ 1970 เบอร์กัปเทนเริ่มถูกนำมาใช้จริง ในวงการแพทย์ และได้รับความสนใจ ในฐานะสารต้นแบบของโซราเลน พร้อมมีการศึกษาด้านความปลอดภัยภายใต้แสง UV อย่างต่อเนื่อง (5 ตุลาคม 2025) [1]

เบอร์กัปเทนอันตรายอย่างไร?

ทำให้ผิวไวต่อแสงแดด ถ้าน้ำหรือเปลือกผลไม้ตระกูลส้ม เช่นมะนาว มะกรูด โดนผิวแล้วไปเจอแดดทันที อาจเกิดผื่นแดง แสบ คัน หรือพองได้ เพราะเบอร์กัปเทน ทำให้ผิวตอบสนองต่อรังสี UV รุนแรงขึ้น
ทิ้งรอยด่างดำบนผิว หลังผื่นยุบลง ผิวมักมีรอยเข้ม หรือด่างดำ อยู่หลายสัปดาห์ โดยเฉพาะถ้ายังโดนแดดซ้ำ เมื่อเกิดรอยด่างดำจึงควรใช้ครีม บำรุงผิวพรรณ เป็นพิเศษ
อาจเพิ่มความเสี่ยง ต่อมะเร็งผิวหนัง เมื่อเจอรังสี UV บ่อยๆ งานวิจัยบางส่วนพบว่า เมื่อเบอร์กัปเทนได้รับแสง UV เป็นเวลานาน อาจทำให้ดีเอ็นเอในเซลล์ผิว เกิดการเปลี่ยนแปลงได้ จึงต้องใช้ด้วยความระมัดระวัง ในผลิตภัณฑ์ที่สัมผัสผิว
มีการจำกัดการใช้ในเครื่องสำอาง และน้ำหอม สหภาพยุโรป และหลายประเทศ กำหนดปริมาณสูงสุด ของสารกลุ่มฟูราโนคูมาริน รวมถึงเบอร์กัปเทน ในผลิตภัณฑ์ เพื่อหลีกเลี่ยงอาการแพ้แสง หรือผลข้างเคียงต่อผิว
หากใช้ผิดวิธี อาจระคายเคืองผิวได้ โดยเฉพาะผลิตภัณฑ์ ที่มีน้ำมันหอมระเหยจากผิวส้มแบบเข้มข้น หากทาบนผิว แล้วออกแดดทันที จะกระตุ้นให้เกิดอาการแพ้แสงได้ง่าย

ที่มา: Phytophotodermatitis (พฤศจิกายน 2021) [2]

ผลไม้อะไรที่มีเบอร์กัปเทนสูง?

มะกรูด ถือว่ามีเบอร์กัปเทนสูงที่สุด ในบรรดาผลไม้ทั่วไป โดยเฉพาะในเปลือก และน้ำมันหอมระเหย จากผิว มักถูกใช้ในเครื่องหอม และยาสมุนไพร แต่หากโดนแสงแดดหลังสัมผัส อาจทำให้ผิวไวต่อแสงได้
มะนาว มีเบอร์กัปเทนในระดับสูง โดยเฉพาะในมะนาวพันธุ์ทาฮิติ และมะนาวเปลือกบาง สารนี้เป็นหนึ่งในสาเหตุของอาการ ผื่นแพ้แสงจากน้ำมะนาว เมื่อน้ำกระเด็นโดนผิวแล้วออกแดด
ส้มโอ พบเบอร์กัปเทนในผิว และน้ำมันจากเปลือก ปริมาณพอสมควร กลิ่นหอมของส้มโอส่วนหนึ่ง มาจากกลุ่มฟูราโนคูมารินเหล่านี้ ซึ่งช่วยป้องกันแมลงตามธรรมชาติ
ส้มแมนดาริน มีเบอร์กัปเทน ในระดับปานกลาง ส่วนใหญ่อยู่ในผิวผล และน้ำมันหอมจากเปลือก ให้กลิ่นหอมเฉพาะตัว นิยมใช้ในน้ำหอม และเครื่องสำอาง
เบอร์กาม็อต แม้จะไม่ใช่ผลไม้กินทั่วไป แต่เป็นแหล่งสำคัญของเบอร์กัปเทน ในอุตสาหกรรมน้ำหอม กลิ่นเอกลักษณ์ของชา Earl Grey ก็มาจากน้ำมันเบอร์กาม็อต

ข้อดีของเบอร์กัปเทนคืออะไร?

ช่วยในการรักษาโรคผิวหนังบางชนิด เบอร์กัปเทนเป็นสารที่มีฤทธิ์ไวต่อแสง จึงถูกนำมาใช้ร่วมกับการฉายรังสี UVA ในการรักษาโรคด่างขาว และสะเก็ดเงิน เพื่อกระตุ้นให้เซลล์ผิวสร้างเม็ดสี และลดการอักเสบ
มีฤทธิ์ต้านจุลชีพ และเชื้อรา งานวิจัยบางชิ้น พบว่าเบอร์กัปเทน สามารถยับยั้งการเติบโต ของแบคทีเรีย และเชื้อราบางชนิดได้ จึงถูกนำไปใช้ในผลิตภัณฑ์ดูแลผิว และน้ำยาทำความสะอาด จากธรรมชาติ
มีคุณสมบัติต้านการอักเสบ สารในกลุ่มฟูราโนคูมาริน รวมถึงเบอร์กัปเทน มีฤทธิ์ลดการอักเสบของเนื้อเยื่อ ช่วยบรรเทาอาการระคายเคือง หรือบวมแดงในผิวหนัง ได้ในระดับหนึ่ง
ใช้ในอุตสาหกรรมน้ำหอม และเครื่องสำอาง เบอร์กัปเทนมีส่วนช่วยสร้าง กลิ่นหอมติดทน เพราะทำให้โมเลกุลน้ำหอมคงตัวนานขึ้น จึงเป็นส่วนประกอบสำคัญ ของน้ำหอมกลิ่น citrus
มีศักยภาพในการต้านมะเร็ง ในห้องทดลอง งานวิจัยในระดับเซลล์บางส่วนชี้ว่า เบอร์กัปเทนอาจยับยั้งการเจริญของเซลล์มะเร็งบางชนิดได้ โดยเฉพาะเมื่อทำงาน ร่วมกับรังสี UVA แต่ยังต้องศึกษาต่อในมนุษย์ เพื่อยืนยันประสิทธิภาพจริง

งานวิจัยเบอร์กัปเทนต้านการอักเสบ

งานวิจัยในเซลล์ macrophage RAW 264.7 พบว่าเบอร์กัปเทน สามารถลดการสร้างสารก่อการอักเสบอย่าง TNF-α และ IL-6 ได้มากกว่า 50% และลดไนตริกออกไซด์ได้ราว 60% เมื่อให้ในความเข้มข้น 10–40 µM พร้อมทั้งยับยั้งเอนไซม์ iNOS และ COX-2 ซึ่งเกี่ยวข้องกับกระบวนการอักเสบ และลดการเกิดอนุมูลอิสระ ได้อย่างชัดเจน

ในหนูทดลองที่ถูกกระตุ้นให้อักเสบ เบอร์กัปเทนเพิ่มอัตราการรอดชีวิต 30–40% และลดระดับไซโตไคน์อักเสบในเลือด กลไกสำคัญ คือการยับยั้งการทำงานของ JAK/STAT pathway และลด ROS ในเนื้อเยื่อ ผลเหล่านี้ ชี้ว่าเบอร์กัปเทน มีศักยภาพสูงในการต้านการอักเสบ และอาจต่อยอดสู่การใช้ประโยชน์ ทางการแพทย์ในอนาคต (25 เมษายน 2022) [3]

สรุปแล้ว ผลไม้อะไรที่มีเบอร์กัปเทนสูง

ผลไม้ที่มีเบอร์กัปเทนสูง พบมากในผลไม้ตระกูลส้ม โดยเฉพาะในผิวของมะกรูด มะนาว ส้มโอ และเบอร์กาม็อต เป็นสารธรรมชาติที่พืชสร้างขึ้น เพื่อป้องกันตัวเอง สารนี้แม้จะมีข้อควรระวังเรื่อง การทำให้ผิวไวต่อแสง แต่ก็มีคุณสมบัติที่น่าสนใจ ในการนำไปพัฒนา เป็นสารออกฤทธิ์ทางยาในอนาคต

ทานผลไม้ยังไงให้ปลอดภัยจากเบอร์กัปเทน?

การทานผลไม้ที่มีเบอร์กัปเทน โดยทั่วไปถือว่าปลอดภัย หากกินในปริมาณปกติ เพราะสารนี้มักอยู่ในเปลือก หรือผิวมากกว่าในเนื้อผล แต่ควรหลีกเลี่ยงการใช้น้ำมัน หรือเปลือกสดสัมผัสผิวก่อนออกแดด หากต้องคั้นน้ำ หรือปรุงอาหารกลางแจ้ง ควรล้างมือให้สะอาด และหลีกเลี่ยงการให้ผิวโดนแดดโดยตรง

ถ้าสัมผัสสารเบอร์กัปเทน จะรักษายังไง?

หากสัมผัสสารเบอร์กัปเทน แล้วเกิดอาการแพ้แสง หรือผื่นไหม้ ควรรีบล้างบริเวณที่สัมผัสด้วยน้ำ และสบู่อ่อนๆ จากนั้นหลีกเลี่ยงแสงแดด และใช้ครีมว่านหางจระเข้ เพื่อลดอาการแสบร้อน หากมีผื่นรุนแรง หรือพองแดง ควรพบแพทย์ผิวหนัง เพื่อรับยาทาสเตียรอยด์ การดูแลที่สำคัญคือปกป้องผิวไม่ให้โดนแดดซ้ำ